Rekiny, a zrównoważone połowy

Co wiemy o rekinach?

Rekiny należą do grupy zwierząt zwanych spodoustymi, która ewoluowała przez setki milionów lat. W przeciwieństwie do większości ryb, których szkielety zbudowane są z kości, szkielety rekinów składają się z tkanki chrzęstnej, podobnej do tej tworzącej nasze uszy czy nosy. Na świecie występuje ponad 500 gatunków rekinów o różnych rozmiarach, od rekinów wielorybich osiągających 18 m długości, po rekiny karłowate o długości zaledwie 20 cm.

Dlaczego rekiny są ważne?

Populacje rekinów odgrywają niezwykle istotną rolę w ekosystemach morskich. Są one szczytowymi drapieżnikami morskimi, co oznacza, że nie posiadają naturalnych wrogów. Rekiny regulują populacje innych zwierząt, polując na chore, słabe, stare czy bliskie śmierci osobniki. Presja ze strony rekinów stanowi mechanizm doboru naturalnego zapewniającego przetrwanie tylko najlepiej przystosowanym, najsilniejszym przedstawicielom innych gatunków. Bez rekinów, populacje gatunków znajdujących się niżej w łańcuchu pokarmowym, mogłyby się nadmiernie rozmnożyć, co zwiększyłoby znacząco presję na inne zwierzęta oraz rośliny, którymi się żywią. Tak więc rekiny pomagają utrzymać równowagę łańcucha pokarmowego. Z kolei stabilny morski łańcuch pokarmowy zapewnia żywność oraz gwarantuje miejsca pracy dla setek milionów osób.

Handel i spożycie rekinów na świecie

Rekiny są ważnym zasobem morskim, stanowiącym źródło pożywienia i utrzymania dla społeczności nadmorskich na całym świecie. Pięć największych krajów zajmujących się połowami rekinów na świecie to Indonezja, Hiszpania, Indie, Meksyk i Stany Zjednoczone. Rekiny są łowione głównie ze względu na ich cenne mięso i płetwy, ale także skórę, chrząstki i wątrobę. Wartość światowego handlu produktami pochodzącymi z rekinów osiąga prawie miliard dolarów rocznie.

Płetwy rekinów są kierowane do krajów Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej, takich jak Chiny czy Hongkong, zaś największe rynki zbytu mięsa rekinów znajdują się w krajach Ameryki Południowej i Europy. Największymi importerami są Włochy, Brazylia, Urugwaj i Hiszpania. Jednym z najczęściej importowanych i wykorzystywanych na rynkach północnoamerykańskich, włoskich i francuskich gatunkiem jest koleń pospolity. Jest on także często używany do przygotowania popularnej w Europie potrawy „Fish and Chips”.

Praktyka odcinania płetw rekinom

Połowy rekinów stanowią źródło utrzymania i ważny element gospodarki dla wielu lokalnych społeczności na całym świecie. Niestety, są tacy, którzy angażują się w nielegalne połowy, tym samym podważają ciężką pracę rybaków łowiących w sposób zrównoważony i odpowiedzialny. Nielegalne połowy obejmują m.in. połowy prowadzone na wodach lub na gatunki na które statki nie posiadają wymaganej licencji. Nielegalne, nieraportowane i nieuregulowane połowy (tzw. połowy NNN) rekinów prowadzą do spadku ich liczebności, a także zaburzenia równowagi całego ekosystemu, wpływając również na legalnie działające rybołówstwa.

Niektórzy rybacy poławiają rekiny wyłącznie dla ich płetw. Ta odrażająca praktyka obcinania płetw znana też jako „odpłetwianie” (ang. finning) polega na usuwaniu płetw żywym rekinom i wyrzuceniu zwierzęcia za burtę. Okaleczone rekiny nie mogą już pływać, a tym samym oddychać, co prowadzi do ich utonięcia.

W programie MSC całkowicie zabronione jest stosowanie praktyki obcinania płetw rekinom. W wielu krajach praktyka ta jest również nielegalna. Przeprowadzone niedawno na zlecenie MSC badania wykazały, że 21 z 43 krajów zajmujących się połowami rekinów wprowadziło już pełen zakaz obcinania płetw rekinom.

Sama obecność płetw w połowach komercyjnych nie musi oznaczać automatycznie, że mamy do czynienia z nielegalnym procederem obcinania płetw żywym zwierzętom. Istnieje legalny handel płetwami np. kiedy złowiony rekin jest przywożony na brzeg, i dopiero wtedy jego płetwy są usuwane. Niektóre rybołówstwa łowiące rekiny mogą także przetwarzać ryby na pokładzie, jeśli muszą wyładowywać płetwy i mięso w innych portach. Hiszpania była głównym dostawcą legalnie pozyskanych płetw rekinów do Hongkongu w 2008 roku.

Czy połowy rekinów mogą być zrównoważone?

Tak. Zrównoważone połowy rekinów są możliwe. Eksperci w przeważającej większości wskazują udoskonalone zarządzanie rybołówstwem jako rozwiązanie problemu przełowienia, które stanowi zagrożenie dla wielu gatunków rekinów. Pojawiają się także głosy, że tam, gdzie to możliwe odpowiednio prowadzone, zrównoważone połowy rekinów, a nie zakaz połowów, powinny być celem ochrony tych ryb.

Należy także pamiętać, że proceder odcinania płetw rekinom to nie jedyny powód śmiertelności rekinów. Również inne, rzadziej nagłaśniane czynniki, takie jak pozyskiwanie rekinów na mięso lub przełowienie, często okazują się  bardziej istotne.

Chociaż przełowienie jest dużym problemem na całym świecie, zrównoważone połowy rekinów są jak najbardziej możliwe. Przykład takich połowów stanowi największe rybołówstwo rekinów w Stanach Zjednoczonych. W rybołówstwie tym poławia się  kolenia pospolitego, niewielkiego rekina występującego w dużych ławicach na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych. Połowy te stanowią około 85% połowów rekinów w USA pod względem ilości, a amerykańskie rybołówstwo kolenia pospolitego, rai zimowej amerykańskiej oraz rai kanadyjskiej spełniają rygorystyczne wymogi środowiskowe, co potwierdziło przyznanie certyfikatu zrównoważonego rybołówstwa MSC.

Program „FishWatch” amerykańskiej Narodowej Agencji Oceanów i Atmosfery (National Oceanic and Atmospheric Administration, NOAA) zauważa również, że „dziko żyjący koleń pospolity z USA to świadomy wybór konsumencki, ponieważ jest pozyskiwany w sposób odpowiedzialny i zrównoważony”. Nie tylko nam ludziom – ale i rybom - lepiej powodzi się, gdy morza i oceany są zasobne w zdrowe populacje rekinów. Pragnąc, aby oceany pzostały zdrow i tętniące życiem, zapewniając korzyści gospodarcze wynikające z dobrze zarządzanych rybołówstw, potrzebujemy zdrowych populacji rekinów.

W jaki sposób kupowanie ryb i owoców morza z certyfikatem MSC pomaga chronić rekiny?

Wybierając ryby i owoce morza oznaczone certyfikatem MSC konsumenci nagradzają i wspierają tych rybaków, którzy działają w sposób odpowiedzialny. Wymogi MSC dotyczące zakazu stosowanie praktyki odcinania płetw rekinom mają na celu wspieranie przejrzystości i powstrzymanie nielegalnych, nieraportowanych lub nieuregulowanych połowów (IUU).

Rekiny mogą być również przedmiotem oszustw związanych z niewłaściwym oznakowaniem ryb i owoców morza. Produkty sprzedawane ze znakiem MSC są częścią łańcucha dostaw, w którym przeprowadzane są regularne kontrole identyfikowalności, aby zapewnić, że pochodzenie certyfikowanych produktów jest możliwe do prześledzenia.

Musimy także pamiętać, że rekiny są  zagrożone także z powodu przyłowu. Terminem tym określamy  zwierzęta niebędące celem połowu, które przypadkowo wplątują się w sieci rybackie. Rybołówstwo posiadające certyfikat MSC musi zapewnić minimalny wpływ na środowisko morskie, w tym na gatunki niebędące celem połowów, zagrożone lub podlegające ochronie (ang. endangered, threatened or protected species).

MSC wspiera także rozwój projektów badawczych mających przyspieszać rozwój zrównoważonego rybołówstwa w oparciu o rzetelne badania naukowe. Około 5% rocznych wpływów  z opłat licencyjnych MSC jest reinwestowane w fundusz Ocean Stewardship Fund wspierający m.in. ochronę rekinów. W ramach projektów dofinansowanych w 2020 r. prowadzone są badania nad sposobem ograniczenia negatywnego wpływu rybołówstwa na różne gatunki, w tym na rekina grenlandzkiego.