Przełowienie jest poważnym globalnym problemem, który zagraża dzikiej przyrodzie oceanów i bioróżnorodności. Utrata życia morskiego stanowi także zagrożenie dla milionów ludzi, dla których ryby i owoce morza stanowią źródło białka i utrzymania.
Czym jest przełowienie i dlaczego stanowi problem?
Przełowienie ma miejsce, gdy łowi się zbyt wiele ryb w danym stadzie i nie zostaje wystarczająco dorosłych osobników, które mogą się rozmnażać, aby utrzymać populację na zdrowym poziomie.
Poziom przełowienia wzrósł w ostatnich dziesięcioleciach, a liczba przełowionych stad jest obecnie trzykrotnie wyższa niż w 1970 roku. Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (UN FAO) monitoruje ponad 500 stad ryb na całym świecie. Szacuje się, że w 2024 r. ponad 37% tych stad ryb było przełowionych.
Dla społeczności zależnych od rybołówstwa konsekwencje załamania stad ryb mogą być druzgocące. Przełowienie jest również problemem dla całego ekosystemu morskiego, stanowiąc jedną z głównych przyczyn utraty bioróżnorodności oceanów.
“Rozwiązanie problemu przełowienia jest korzystne dla naszej planety. Chroniąc zasoby morskie, umożliwiamy również większej liczbie ludzi dostęp do źródła białka, potrzebnego do zdrowego życia.”
MSC Chief Science and Standards Officer
Co jest przyczyną przełowienia?
Istnieje kilka czynników, które powodują przełowienie, są to m.in:
- Rosnąca konsumpcja: W listopadzie 2022 r. liczba ludzi na świecie przekroczyła 8 miliardów, a oczekuje się, że do 2050 r. osiągnie prawie 10 miliardów. Konsumpcja żywności pochodzenia morskiego (hodowlanej i dzikiej) rośnie dwukrotnie szybciej niż globalna populacja.
- Zmiana klimatu: Wzrost temperatury oceanów zmienia szlaki migracyjne stad ryb, powodując ich przemieszczanie się z dala od tradycyjnych łowisk. Przełowienie może mieć miejsce, gdy rybołówstwo kontynuuje połowy na tym samym poziomie, mimo że niektóre z ich gatunków docelowych przeniosły się na nowe tereny.
- Nielegalne, nieraportowane i nieuregulowane połowy (IUU): Połowy ryb bez przestrzegania przepisów krajowych i międzynarodowych (na przykład w strefach chronionych) lub niezgłaszanie części połowów.
- Dotacje dla rybołówstwa: Szacuje się, że rządy wydały miliardy dolarów na dotacje w celu wsparcia przemysłu rybnego. Czasami może to wspierać połowy w nadmiernie eksploatowanych obszarach, gdzie przychody z połowów nie wystarczają na pokrycie kosztów połowów. W takich przypadkach dotacje zachęcają do niezrównoważonych praktyk połowowych.
Czym jest zrównoważone rybołówstwo?
Rybołówstwo jest zrównoważone, jeśli pozostawia wystarczającą ilość ryb w oceanach i minimalizuje wpływ na siedliska morskie i całe ekosystemy. Aby było to możliwe, rybołówstwo musi być odpowiednio zarządzane.
Jakie są konsekwencje przełowienia?
Ponad 33 milionów ludzi jest bezpośrednio zatrudnionych w sektorze rybołówstwa według najnowszego raportu ONZ „State of the World Fisheries” z 2024 r.
Jeśli stada ryb ulegną załamaniu, ich odbudowa może potrwać dziesięciolecia natomiast skutki często odczuwalne są natychmiast. Rezultaty nadmiernej eksploatacji łowisk najlepiej pokazuje historia populacji dorsza u wybrzeży Nowej Fundlandii w Kanadzie. W 1992 r., w wyniku wieloletnich intensywnych połowów, w pozornie niewyczerpalnym łowisku dorsza zabrakło ryb. Niemalże z dnia na dzień pracę straciło ponad 35 tys. rybaków i pracowników przetwórni z ponad 400 przybrzeżnych społeczności.
Ryby i owoce morza są również ważnym źródłem białka i składników odżywczych. Ponad 3 mld ludzi jest zależnych od oceanu w zakresie pozyskiwania białka, a ryby stanowią co najmniej 20% ich dziennego spożycia białka zwierzęcego.
Wpływ przełowienia na bioróżnorodność
Przełowienie może wpływać na różnorodność biologiczną, siedliska morskie i całe ekosystemy, które pełnią kluczową rolę dla życia na Ziemi, m.in. regulując klimat, dostarczając tlen, wodę czy pożywienie.
Negatywny wpływ na różnorodność biologiczną może wynikać nie tylko z przełowienia stad ryb przeznaczonych na żywność, ale także z przyłowu, który ma miejsce, gdy do sieci rybackich dostają się gatunki niebędące celem połowu. Przyłów może obejmować zagrożone gatunki, takie jak niektóre rekiny, płaszczki czy żółwie, i mieć negatywny wpływ na różnorodność biologiczną. Na przykład przyłów rekinów może mieć efekt domina na ich ofiary i gatunki znajdujące się niżej w łańcuchu pokarmowym.
Co można zrobić z problemem przełowienia?
Powstrzymanie przełowienia nie oznacza konieczności całkowitego zaprzestania połowów. Wprowadzenie zrównoważonych praktyk połowowych pozwala minimalizować negatywny wpływ na środowisko, a w perspektywie długoterminowej pozyskiwać w zrównoważony sposób więcej ryb.
Szacuje się, że gdyby wszystkie połowy były zarządzane w sposób zrównoważony, rocznie pozwoliłoby to na pozyskiwanie o 16 mln ton ryb więcej, co zapewniłoby wystarczającą ilość białka dla dodatkowych 72 mln ludzi.
W miarę jak na świecie narasta problem wyżywienia rosnącej populacji, zrównoważona produkcja żywności z morza będzie odgrywać coraz ważniejszą rolę.
Wbrew głównym statystykom dotyczącym przełowienia, obserwujemy stały postęp w zakresie dostępności zrównoważonej żywności pochodzenia morskiego na potrzeby konsumentów.
Oznacza to, że konsumenci mają coraz większe możliwości dokonywania zrównoważonych wyborów: w polskich sklepach dostępnych jest już blisko 400 produktów z certyfikatem MSC.
Jak rybołówstwa z certyfikatem MSC stają się coraz lepsze
Uzyskanie certyfikatu MSC nie oznacza dla rybołówstwa końca pracy nad ulepszaniem swoich praktyk połowowych. Podejmuje ono długoterminowe zobowiązanie dotyczące zaangażowania w zrównoważony rozwój i podążania za najlepszymi światowymi praktykami.
Co MSC robi w kwestii przełowienia?
MSC powstało w odpowiedzi na problem globalnego przełowienia, a nasz Standard Zrównoważonego Rybołówstwa odgrywa istotną rolę w zapobieganiu temu zjawisku.
Prawie jedna piąta światowych połowów jest certyfikowana lub w trakcie oceny pod kątem zgodności ze standardem MSC. Jest to uznawany na całym świecie standard w zakresie zrównoważonego pozyskiwania ryb i owoców morza, który odzwierciedla najbardziej aktualną wiedzę naukową i najlepsze światowe praktyki w zakresie zarządzania rybołówstwem.
Standard Zrównoważonego Rybołówstwa MSC to zestaw kryteriów, które gwarantują, że certyfikowane rybołówstwa poławiają wyłącznie stada, które są w dobrej kondycji i mają zdolność do reprodukcji, a także że rybołówstwo minimalizuje swój wpływ na cały ekosystem morski.
Standard wymaga również, aby połowy były odpowiednio i skutecznie zarządzane, a rybacy przestrzegali przepisów lokalnych, krajowych i międzynarodowych.
Proces oceny rybołówstwa pod kątem zgodności ze Standardem MSC przeprowadzają niezależni eksperci, a co roku mają miejsce audyty kontrolne w celu upewnienia się, że rybołówstwo wciąż spełnia wymogi standardu.
Ostatnie badania MSC wykazały, że stada ryb poławiane przez rybołówstwa posiadające certyfikat MSC osiągają lepsze wyniki w kluczowych wskaźnikach zrównoważonego rozwoju niż stada poławiane przez rybołówstwa niecertyfikowane. Stada te są także zdrowsze, liczniejsze i znacznie mniej podatne na przełowienie.
