Sieci stawne (ang. gillnets)

Sieci stawne to ogólne określenie dla szerokich sieci, przypominających zasłonę wiszącą w toni wodnej. Istnieją dwa główne typy sieci stawnych: dryfujące oraz oplątujące/trójwarstwowe (ang. trammel nets), które mogą być zarówno dryfujące, jak i kotwiczone. 

Są to wszechstronne narzędzia połowowe, wykorzystywane na całym świecie na głębokościach od 15 do 140 metrów. Długość pojedynczej sieci stawnej waha się od 50 do 200 metrów. Jeden statek zazwyczaj stawia całe „floty” dryfujących sieci stawnych, których łączna długość może wynosić od 300 do 2000 metrów. 

Jak działają sieci stawne?

W sieci stawne ryby łapią się za skrzela. Oczka sieci mają zazwyczaj taką wielkość, żeby zmieściła się tylko głowa ryby, będącej celem połowu. Ryba zostaje uwięziona, kiedy próbuje się wycofać.

Sieci trójwarstwowe (trammel nets) oplątują całą rybę lub jej część. 

W przeciwieństwie do innych rodzajów sieci rybackich oplątujących ryby, sieci stawne mogą pozostawać w wodzie przez dłuższy czas. 

Rodzaje sieci stawnych

Dryfujące sieci stawne (drift gillnets) 

Unoszą się tuż pod powierzchnią wody i dryfują wraz z prądami. Sieć jest stawiana na wodzie z markerami w postaci boi na każdym końcu i utrzymywana na odpowiedniej głębokości za pomocą ciężarków i boi rozmieszczonych wzdłuż całej długości. 

Dryfujące sieci stawne stosuje się głównie do połowu migrujących gatunków ryb pelagicznych, pływających na mniejszych głębokościach. Mogą być zawieszone w środkowej toni wodnej lub bliżej powierzchni oraz wykorzystywane przez dalekomorskie statki rybackie. 

Stacjonarne (kotwiczone) sieci stawne (stationary gillnets) 

Kotwiczone sieci stawne są przymocowane do systemu kotwic lub słupów osadzonych na dnie morskim, dzięki czemu pozostają w jednym miejscu.  
Ponieważ są zakotwiczone w podłożu, wykorzystuje się je do połowu ryb bytujących przy dnie. Zwykle są rozmieszczane w pobliżu linii brzegowej. 
Stacjonarne sieci stawne można zostawić do samodzielnego połowu. W tym czasie statki rybackie mogą zająć się rozstawianiem lub zbieraniem innych sieci.  

Trzywarstwowe sieci stawne (trammel gillnets) 

Składają się z trzech warstw siatki, tworzących strukturę „kanapki”. Środkowa warstwa ma drobniejsze oczka, w które zaplątują się ryby. 
Trzywarstwowe sieci stawne najczęściej używane są jako sieci stacjonarne, ale mogą być również stosowane jako sieci dryfujące. 

Jakie gatunki ryb łowi się przy użyciu sieci stawnych?

Sieci stawne mogą być wykorzystywane do połowu różnych gatunków ryb, w zależności od tego, na jakiej głębokości w toni wodnej są rozmieszczone oraz jaki mają rozmiar oczek. Wielkość oczek decyduje o tym, które gatunki mogą zostać złowione, ponieważ różne ryby mają różnej wielkości skrzela. 

Sieci stawne można stosować do połowu gatunków pelagicznych pływających w ławicach, takich jak śledź, makrela, kalmary czy sardynki. Mogą być również używane przy połowach dorsza, witlinka, łososia, halibuta.    

Sieci trzywarstwowe uznawane są za mniej selektywne, łapie się w nie więcej gatunków różnej wielkości ryb niż w standardowe sieci stawne. 

Jaki jest wpływ sieci stawnych na ekosystem morski?

Wszystkie rodzaje narzędzi połowowych mogą mieć znaczący wpływ na środowisko morskie, jeśli nie są wykorzystywane w sposób zrównoważony.

Przyłów

Sieci stawne trzywarstwowe mogą powodować duży przyłów, czyli przypadkowy połów gatunków nie będących celem  połowu, w tym gatunków zagrożonych, chronionych i wymagających ochrony (ETP). 

Przyłowem mogą być ryby o niewystarczających rozmiarach, gatunki, które nie są celem połowu oraz zagrożone, chronione i wymagające ochrony (ETP), takie jak rekiny, płaszczki, żółwie morskie, ssaki morskie i ptaki. 

Ilość oraz rodzaj gatunków objętych przyłowem zależy od głębokości zawieszenia sieci w toni wodnej oraz w dużej mierze od rozmiaru oczek siatki. 

Wpływ na siedliska morskie

Ponieważ sieci stawne mają minimalny kontakt z dnem morskim i są zawieszone w toni, ich wpływ na siedliska morskie jest stosunkowo niewielki. Jednak w przypadku, kiedy zostaną zgubione lub porzucone mogą stać się „sieciami-widmami”. 

Sieci-widma to pozostawione lub zgubione narzędzia połowowe, w które nadal łapią się morskie stworzenia. Takie sieci mogą również zostać wyrzucone na brzeg lub zaplątać się w rafę koralową lub inne delikatne siedliska. Porzucone narzędzia połowowe zanieczyszczają środowisko morskie, powodując długoterminowe skutki dla całego ekosystemu. 

Przełowienie

Konstrukcja sieci stawnych oraz nieodpowiednio dobrany rozmiar oczek mogą prowadzić do niekontrolowanego połowu ryb, które są jeszcze za młode lub za małe. 

Może to skutkować przełowieniem, czyli sytuacją, w której odławia się zbyt wiele ryb z danego stada, pozostawiając zbyt mało dorosłych osobników zdolnych do rozmnażania i utrzymania populacji na stabilnym poziomie. 

Nieodpowiedni rozmiar oczek w sieciach może również być formą nielegalnych połowów, jeśli narusza lokalne lub międzynarodowe regulacje dotyczące rybołówstwa. Zła wielkość oczek powoduje odławianie nadmiernej liczby ryb młodocianych lub gatunków nienależących do celu połowu, które są następnie wyrzucane jako niechciany przyłów. 

W jaki sposób można ograniczyć wpływ sieci stawnych na środowisko?

Wszystkie rybołówstwa certyfikowane przez MSC muszą wykazać, że ich działalność połowowa oraz używane narzędzia mają minimalny wpływ na środowisko. Aby uzyskać certyfikat zrównoważonego rybołówstwa zgodnie ze standardem MSC, rybołówstwa muszą często wprowadzać usprawnienia w swoich metodach połowowych. 

Do takich usprawnień należą: 

•  Lepsza kontrola – wzmożony monitoring oraz obecność niezależnych obserwatorów na pokładzie statków rybackich
• Modyfikacja narzędzi połowowych – w taki sposób, by ograniczyć przypadkowy przyłów gatunków nie będących celem połowu
• Ograniczenie liczby pływających sieci-widm – dobrowolne inicjatywy, takie jak odzyskiwanie i recykling zagubionych sieci, aby zapobiegać zjawisku tzw. „widmowych połowów”.

W jaki sposób można ograniczyć przyłów podczas połowów za pomocą sieci stawnych?

Zrównoważone rybołówstwa wykorzystujące sieci stawne zobowiązane są do modyfikowania narzędzi połowowych tak, aby uniknąć przypadkowego połowu gatunków nienależących do celu połowu oraz gatunków zagrożonych, chronionych i wymagających ochrony (ETP), takich jak ssaki morskie, rekiny, płaszczki, żółwie i ptaki. 

Do stosowanych modyfikacji należy m.in. zmiana rozmiaru oczek w sieciach stawnych. Na niektórych łowiskach stosuje się również „pingery” – akustyczne alarmy przymocowane do sieci, które odstraszają ssaki morskie, dzięki czemu łatwiej jest im uniknąć zaplątania się w sieci. 

Certyfikowane rybołówstwa MSC modyfikują również swoje narzędzia połowowe, aby zminimalizować interakcje z nurkującymi ptakami morskimi, takimi jak edredony czy nurzyki. Do skutecznych metod ograniczania przyłowu ptaków morskich należą: użycie świateł LED lub białych paneli siatkowych na sieciach stawnych. Obie techniki okazały się skutecznymi środkami odstraszającymi i znacząco zmniejszyły liczbę ptaków przypadkowo odławianych w sieciach stawnych.  

Jak rybołówstwa korzystające z sieci stawnych zapobiegają przełowieniu?

Rybołówstwa mogą zapobiegać przełowieniu modyfikując sieci i stosując odpowiedni rozmiar oczek. Pozwala to uniknąć odławiania młodocianych ryb i sprawia, że w ekosystemie pozostaje wystarczająca liczba dorosłych osobników, które mogą się rozmnażać i odbudowywać populację.